Məişət zorakılığı və onun uşaqlara təsiri

Elmi statistikaya görə, hər 15 uşaqdan 1-i intim partnyor zorakılığına məruz qalır və bu uşaqların 90%-i bu zorakılığın şahidi olur.

Evdə zorakılığa məruz qalan bir çox uşaq da zorakılığın qurbanı olur. Unutmamaq lazımdır ki, siz onların şahidi olmadıqlarını düşünsəniz də, düşündüyünüzü əksi baş verir. Çox vaxt zorakılığa məruz qalan evdə yaşayan uşaqlar səssiz qurban adlandırılır. Məişət zorakılığının şahidi olan və ya özləri sui-istifadənin qurbanı olan uşaqlar uzunmüddətli fiziki və psixi sağlamlıq problemləri üçün ciddi risk altındadırlar, buna görə də erkən müdaxilə çox vacibdir. Valideynlər arasında şiddətin şahidi olan uşaqlar da gələcək münasibətlərində zorakılığa məruz qalma riski daha yüksək ola bilər. Əgər siz zorakılığa məruz qalan valideynsinizsə, uşağınızı necə qoruyacağınızı bilmək çətin ola bilər.

Avstraliya Məişət Zorakılığı Təmizləmə Mərkəzinin bu yaxınlarda apardığı icmal müəyyən edib ki, “iyirmi ildən çox davam edən beynəlxalq araşdırmalar qəti şəkildə göstərir ki, körpələr, uşaqlar və yeniyetmələr məişət zorakılığının davamlı travmatik təcrübələrindən onların rifahına ciddi mənfi psixoloji, emosional, sosial və inkişaf təsirləri yaşayırlar” .

Tədqiqatlar göstərir ki, məişət və ailə zorakılığı doğmamış uşaqlara təsir edir – ailə zorakılığı tez-tez hamiləlik dövründə başlayır və ya güclənir və bununla əlaqədardır.

1) Aşağı düşmə nisbətlərinin artması

2) Aşağı doğum çəkisi

3) Vaxtından əvvəl doğuş

4) Fetal zədə

5) Fetal ölüm.

Məişət və ailə zorakılığına məruz qalan körpələr və azyaşlı uşaqlar da əsas inkişaf təcrübələrini əldən vermə ehtimalı daha yüksəkdir, bu da – onlar təməl olduğuna görə – onların gələcək inkişaf tərəqqisinə ardıcıl təsir göstərə bilər.

Kişi ailə üzvlərinin əli ilə fiziki xəsarət və ölümlə yanaşı, uşaqlarda stress və ya sıxıntının fiziki əlamətləri, məsələn, yataq islatma, mədə pozğunluğu və xroniki xəstəliklər özünü göstərə bilər.Məişət və ailə zorakılığının təsirləri uşaqdan uşağa dəyişir və mədəniyyət və ya irq əsasında yoxsulluq və ya marginallaşma kimi digər amillərdən təsirlənir.

Zorakılığın ikinci dərəcəli təsirləri, məsələn, qeyri-sabit mənzil, təhsilə çıxışın olmaması, antenatal və postnatal qayğıya zəif çıxış da uşaqların təhlükəsizliyinə və rifahına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərə bilər. Ailədaxili və ailə zorakılığına məruz qalan körpələr tez-tez digər körpələrə nisbətən daha çox ağlayır, narahatlıq və əsəbilik əlamətləri göstərirlər.

Onlar tez-tez qidalanma və yuxuda çətinlik çəkirlər. Çox vaxt yaşlarına görə çəki az olur və hərəkətlilik gecikir. Yüksək səslərə reaksiya verirlər və yeni insanlardan çox ehtiyatlanırlar. Çox tələbkar və ya çox passiv ola bilərlər. Məktəbəqədər yaşlı uşaqlarda müşahidə etdiklərinin mənasını anlamaq üçün idrak yetkinliyi və hisslərini ifadə etmək üçün şifahi bacarıqlar olmur.

Onlar emosional sıxıntılarını bu formada nümayiş etdirirlər:

1) yuxu problemləri

2) Konsentrasiya problemləri

3) Konstruktiv oynaya bilməmək

4) Fiziki şikayətlər.

Onlar bəzən böyüklərdəki travma sonrası stress pozğunluğuna bənzər simptomlara malik olurlar, o cümlədən hadisələrin təkrar yaşanması, qorxu, uyuşma və artan oyanış.

Yetişməmiş davranış, etibarsızlıq və digər insanlarla empatiya qurma qabiliyyətinin azalması bu yaş qrupu üçün adi haldır. Tez-tez uşaqlarda uyğunlaşma problemləri olur, məsələn, uşaq bağçasından məktəbə keçməkdə çətinliyi.

Böyüdükcə uşaqlar zorakı davranışın arxasındakı nümunələri və ya niyyətləri müşahidə etməyə başlayırlar. Onlar tez-tez bunun qarşısını almaq üçün nə edə biləcəklərini düşünürlər və özlərini və ya analarını müdafiə etməyə cəhd edə bilərlər.

Yetkinlik yaşına çatmamış məktəb yaşlı uşaqlar öz emosiyalarını xaricə çevirmək və daxililəşdirmək qabiliyyətinə malik olurlar.

Xarici duyğular özünü göstərə bilər:

1) Üsyankarlıq

2) Meydan oxuyan davranış

3) Xasiyyət hirsləri

4) Qıcıqlanma

5) Ev heyvanlarına qarşı qəddarlıq

5) Başqalarının fiziki istismarı

6) Məhdud dözümlülük və zəif impuls nəzarəti.

Daxili duyğular nəticələnə bilər:

1) Münaqişədən yayınma

2) Həddindən artıq uyğun davranış

3) İctimai fəaliyyətlərə marağın itməsi

4) Sosial səriştə və geri çəkilmə

5) Həmyaşıdları ilə münasibətlərdən qaçınmaq.

Ümumi fəaliyyət, münasibət, sosial səriştə və məktəb performansı çox vaxt mənfi təsir göstərir və uşaqlarda tez-tez əsas mübarizə və sosial bacarıqlarda çatışmazlıqlar olur. Zorakılıq təcrübələri nəticəsində yaranan aşağı özünə hörmət bu digər təsirlərlə daha da güclənir.

Məişət və ailə zorakılığına məruz qalmış yeniyetmələr daha çox risk altındadırlar:

1) Akademik uğursuzluq

2) Məktəbi tərk etmək

3) Qanun pozuntusu

4) Yemək pozğunluqları

5) Maddədən sui-istifadə.

Onlar tez-tez böyüklərə etibar etməkdə çətinlik çəkirlər, tez-tez nəzarət edən və ya manipulyasiya edən davranışlardan istifadə edirlər. Depressiya, intihar düşüncələri və ya davranışları çox yayılmışdır.

Yeniyetmələr həmçinin evsizlik, hüquq pozuntusu və yaxud zorakılıq davranışlarına daha çox məruz qalırlar.

Uşaqların anasına olan qəzəbi yaşla birlikdə artır. Yeniyetmələr, adətən, analarını zorakılığın səbəbkarı və ya iştirakçısı kimi görürlər, onları qoruya bilməməkdə və ya zorakılıq vəziyyətindən uzaqlaşdırmamaqda analarını günahlandırırlar.

Təhsil kontekstində məişət zorakılığının araşdırılmasına dair bəzi sübutlar sevindiricidir. Məsələn, Birləşmiş Krallıq məktəb sisteminin davam edən parçalanması və çoxlu sayda məktəb növləri məktəblərin çox-agentlik işində iştirakını qiymətləndirmək və effektiv təcrübəyə dair fikir əldə etmək üçün artan tədqiqatlara ehtiyacı vurğulayır. Bəzi müəllimlər və məktəbə dəstək işçiləri özləri məişət zorakılığının qurbanı olurlar və iş yerindəki dəstək həm fərdlər, həm də bütövlükdə məktəb mühiti üçün faydalı olardı. Gələcək tədqiqatlar faydalı olaraq müəllimlərdən bu mühüm iş sahəsində peşəkar öyrənmə və təlim ehtiyacları ilə bağlı fikirlərini soruşa və işçilərə kömək edə bilər.

Çox vaxt günahlandırma, utanc və təqsir məişət zorakılığından təsirlənən həyatlara kölgə salır. Çox təşkilatlı iş, məktəbdaxili təhsil və dəstək məişət zorakılığının nəticələri ilə yaşayan uşaqlar, gənclər və onların ailələri üçün sui-istifadənin qarşısını almağa, nəticələri optimallaşdırmağa kömək edə bilər.

 

Araşdırmaçı: “Turaz.org” təhlil komandası: Yunis Əhmədov